Leopantera. Historia pewnej miłości

 

Bruno jest lampartem. Na swoim pierwszym nocnym polowaniu w mrokach dżungli poznaje Lisę, czarną panterę, w której się zakochuje. Jednak Lisa jest aktywna tylko nocą i odmawia wyjścia na rozświetloną słońcem sawannę. Prowadzi to do kłótni i zniknięcia Lisy. Bruno decyduje się ją odnaleźć za wszelką cenę.

Książka jest ładnie wydana, fani Wilkonia na pewno ucieszą się z kolejnej pozycji z jego ilustracjami. Narracja jest wartka, bez dłużyzn i zbędnych scen. Jednak jeśli oczekujemy głębokiej opowieści, raczej się rozczarujemy. Fabuła jest dość schematyczna, w zasadzie jest wersją bajki o dzielnym szewczyku i nieco kapryśnej królewnie. Przesłanie tej książki powiela mit miłości romantycznej, która w zupełności wystarczy, by związek zupełnie odmiennych osób był szczęśliwy. Tekst zupełnie pomija praktyczne kwestie szukania kompromisu i rozwiązań dla związku. Bruno odnajduje ukochaną na przedostatniej stronie, a potem już wspomniano o ślubie i dzieciach. Nie jest to moim zdaniem najszczęśliwsze zakończenie, ale może stać się punktem wyjścia do rozmów z dziećmi. Czy Bruno z Lisą postanowili spać w dzień, a polować w nocy? Czy ich dwubarwne dzieci umiały się maskować w dżungli, czy na sawannie? Czy jeśli dziewczyna się wścieka, to na pewno znaczy, że cię lubi? Czy byli szczęśliwą rodziną? Zapewne to niezupełnie było intencją twórców, lecz książka otwiera pole do wielu rozważań.

I jeszcze ciekawy fakt zoologiczny: czarna pantera i lampart to przedstawiciele tego samego gatunku o różnym ubarwieniu i mogą się łączyć w pary. Czarne ubarwienie jest przenoszone jako recesywne, zatem potomstwo Bruna i Lisy byłoby standardowo nakrapiane, a nie żółto-czarne. 

 

Piotr Wilkoń "Leopantera. Historia pewnej miłości", il. Józef Wilkoń, tłum. Anna Urban, wyd. Media Rodzina

Dwie kartonówki z okienkami od Media Rodzina

 

Kicia Kocia i Nunuś. Jaki to zawód?

Tej serii nie trzeba nikomu przedstawiać. Tym razem Kicia Kocia i Nunuś wcielają się w przedstawicieli różnych zawodów. W otwieranych okienkach wyszukujemy potrzebne przedmioty (przybory do szycia, do gotowania, malowania etc.) i odkrywamy, kim stały się obie postacie. Przy tej zabawie można ćwiczyć nazwy przedmiotów, a także nazwy zawodów w męskiej i żeńskiej formie gramatycznej. Nunuś i Kicia Kocia stają się między innymi krawcem i krawcową, pielęgniarzem i pielęgniarką, tancerzem i tancerką, kosmonautą i kosmonautką. Książeczka jest starannie wydana i powinna przetrwać wiele sesji zaglądania do okienek.

Anita Głowińska „Kicia Kocia i Nunuś. Jaki to zawód?”, wyd. Media Rodzina

 

 

Żubr Pompik. Czego szukasz, Pompiku?

Najsłynniejszy polski żubr zwiedza z rodziną cztery parki narodowe: Słowiński, Narwiański, Świętokrzyski i Tatrzański. W każdym z nich szuka jakiegoś typowego zwierzęcia, a czytelnik szuka z nim, zaglądając do okienek. Znajdziemy tam wiele roślin i zwierząt charakterystycznych dla danego biotopu. Dzieciaki mają okazję nauczyć się skomplikowanych nazw roślin, jak rukwiel nadmorska, i dowiedzieć się czegoś o geografii Polski. Jak zwykle solidna porcja zabawy i wiedzy od Tomasza Samojlika.

Tomasz Samojlik, „Żubr Pompik. Czego szukasz, Pompiku?”

Maria Skłodowska-Curie. Światło w ciemności

 

Moda na biograficzne książki dla dzieci ma się dobrze, często jednak otrzymujemy pozycje dość sztampowe, przede wszystkim stawiające na walor edukacyjny, w których warstwa literacka czy ilustracyjna nie jest najwyższych lotów.

Inaczej sprawa ma się z tym wyjątkowym komiksem, stworzonym przez duńskie autorki i polską ilustratorkę. Tłumaczenie tekstu powierzono Bogusławie Sochańskiej, wybitnej tłumaczce z języka duńskiego.

Jest to solidny kawałek biografii, ale czyta się bardzo lekko i nie jest przeładowany informacjami. Narracja prowadzi nas przez życie naukowczyni od urodzenia po śmierć, bez lukrowania. Autorki bardzo poważnie traktują młodego czytelnika, nie ukrywając przed nim spraw smutnych czy trudnych, jak śmierć matki Marii, jej załamanie psychiczne po ukończeniu szkoły czy kłopoty sercowe. Dużo uwagi poświęcają trudnościom finansowym, jakie musiała przezwyciężyć, i trudnym warunkom jej pierwszych lat w Paryżu. Wielką zaletą jest dość szczegółowe przestawienie badań prowadzonych przez małżeństwo Curie na tle innych dokonań naukowych epoki: czytelnik zapoznaje się z odkryciem promieniowania X i odkryciem promieniowania uranu przez Becquerela, a potem badania Marii i Piotra Curie nad smółką uranową, co doprowadziło ich do odkrycia trzech nowych pierwiastków radioaktywnych. Moim zdaniem proporcje treści dotyczących osiągnięć naukowych i życia osobistego są bardzo dobrze zbalansowane. Tekst prezentuje nam bohaterkę z krwi i kości, ale nie popada w ckliwość i jest merytorycznie bardzo solidny.

Ilustracje Anny Błaszczyk są tajemnicze, trochę mroczne, kolażowe i kojarzące się z kubizmem. Nie są to typowe linearne paski komiksowe, lecz całostronicowe kompozycje. Dla mniej doświadczonych czytelników powieści graficznych mogą stanowić pewne wyzwanie, lecz naprawdę warto się w nie zagłębić. Prezentują bohaterkę nieprzesłodzoną, zmagającą się z trudnościami, nieco samotną. Uzupełniają obraz badań naukowych jako żmudnych i mozolnych, lecz także fascynujących i czasem okazujących swój specyficzny urok – jak wówczas, gdy Maria i Piotr zatrzymują się na progu laboratorium, by podziwiać fosforyzujący materiał w fiolkach.

Myślę, że książka może zachęcać dzieci do zainteresowania się naukami ścisłymi. Podejmuje też wątki nierówności płci i może być dobrym materiałem do dyskusji. Zdecydowanie warto po nią sięgnąć.

Frances Andreasen Østerfelt, Anja C. Andersen, Anna Błaszczyk „Maria Skłodowska-Curie. Światło w ciemności”, tłum. Bogusława Sochańska, wyd. Media Rodzina

Był sobie dwa razy baron Lamberto, czyli tajemnice wyspy San Giulio

 

Był sobie baron Lamberto. Miał bajeczny majątek i mieszkał w pięknym pałacu na włoskiej wyspie. Niestety, nie mógł już za bardzo korzystać z życia, ponieważ doskwierały mu liczne (a dokładnie 24) schorzenia i zbliżał się do setki. Jak to jednak bywa w bajkach, odkrył sposób na odzyskanie zdrowia i młodości, niemalże sposób na nieśmiertelność. Co, jak się okazało, nie każdemu było w smak, ale ostatecznie wszystko dobrze się skończyło – w każdym razie dla głównego bohatera.

Głównym atutem tej książeczki (napisanej z w 1979 roku, a więc już dosyć leciwej), jest język: finezyjny, dźwięczny i potoczysty, co jest zasługą doskonałego przekładu Jarosława Mikołajewskiego. Do zalet tej pozycji zaliczyłabym też lekko absurdalny klimat i niespodziewane zwroty akcji. Wszystko w tej historii jest błahostką i żartem, czy chodzi o morderstwo, czy o podwieczorek. Dlatego trudno jest analizować tę książkę i czepiać się czegoś, bo przez cały czas wiemy, że wszystko to jest zmyślone i do tego niezbyt na serio. Można więc porzucić na chwilę analityczne nastawienie i pozwolić przenieść się w klimat wakacyjnych miesięcy we włoskich miasteczkach (wydarzenia rozgrywają się w prawdziwych lokalizacjach nad jeziorem d’Orta w regionie Piemontu), gdzie życie toczy się do późna w noc i wszyscy plotkują o wszystkim, a troski rozwiewają się jak mgła.

W tej historii ciągle powtarza się liczba 24. Próbowałam rozgryźć jej symbolikę, i wydaje mi się, że chodzi o dwukrotne, doskonałe i obsypane złotem życie głównego bohatera (dwa razy 12), ale jest to materia najzupełniej mi obca, więc może po prostu jest to jakiś żart albo aluzja, której nie udało mi się odczytać.

Niczym w bajkach braci Grimm postacie w tej książce scharakteryzowane są bardziej przez funkcję, niż jakieś pogłębiony rys charakterologiczny: bogaty baron, wierny i skrupulatny sługa, zazdrosny i niegodziwy bratanek, 24 poważnych dyrektorów w garniturach. Niestety, w książce skandalicznie brakuje kobiet. Wszystkie osoby ważne, znaczące, rządzące innymi – to są mężczyźni. Pocieszające, że jedyna kobieta, która ma w tej książce coś do powiedzenia, jest uosobieniem zdrowego rozsądku i logicznego myślenia. 

Trudno dopatrzyć się w tej powieści jakiegoś morału. Głównym motorem akcji są pieniądze. To bogactwo pozwala baronowi odkryć receptę na młodość, to bogactwo przyciągnęło na wyspę chciwego bratanka i gang 24 rozbójników, to wreszcie bogactwo pozwoli mu przeżyć życie jeszcze raz i może ciekawiej, gdyż teraz będzie mógł zająć się realizacją marzeń. 

„Nie wszyscy będą zadowoleni z zakończenia tej historii” stwierdza autor w epilogu. Po czym, typowym dla siebie beztroskim tonem, proponuje niezadowolonym dopisanie do książki kolejnego rozdziału albo dwóch – bo dlaczego by nie?

Gianni Rodari „Był sobie dwa razy baron Lamberto, czyli tajemnice wyspy San Giulio”, il. Ewa Poklewska-Koziełło, tłum. Jarosław Mikołajewski.

Mru Mru

 

 

 „-Dlaczego ja MUSZĘ?

-Bo W TYM LESIE niedźwiedzie tak robią.”

Bo wszyscy tak robią – chyba wszyscy spotkaliśmy się kiedyś z takim argumentem. Tak samo jak młoda niedźwiadka Mru Mru, która musi iść do gawry i spać przez całą zimę, choć wcale nie ma na to ochoty.

Mru Mru wygląda tak samo, jak wszystkie inne niedźwiedzie, ale czuje się inna. Często chce jej się spać, kiedy powinna czuwać, a kiedy przychodzi pora snu zimowego, w ciemności gawry doznaje tylko przejmującej nudy. W końcu Mru Mru opuszcza legowisko, jest zachwycona śniegiem i zimowymi gwiazdami, i właściwie na tym kończy się ta krótka historia. Początkowo książka wydała mi się pozbawiona puenty, i dopiero po chwili zdałam sobie sprawę, że może to być opowieść o poszukiwaniu i znalezieniu własnej tożsamości. W momencie olśnienia Mru Mru powtarza: „Jestem zimowym niedźwiedziem!”. Konwencjonalne życie nie pasuje do Mru Mru, lecz nie ma w tym nic złego.

Jest to krótka opowieść do niespiesznego czytania i uważnego oglądania ilustracji, które rozwijają narrację o ciekawe szczegóły. Poznajemy na nich całą rodzinę Mru Mru, jej towarzysza gila, inne zwierzęta zimujące pod ziemią, zmianę pór roku w lesie. Technika ilustrowania przypomina mi trochę Erica Carla, kolory są czyste i nasycone, kształty odcinają się ostro od tła jak wycinanki, widać też pociągnięcia pędzla. Na każdej stronie zmienia się jednak kadr – widzimy główną bohaterkę to z daleka, to z bliska, czasem w otoczeniu mnóstwa szczegółów, a czasem na pustym tle. Nastrój i kolory zmieniają się ze strony na stronę, wraz z nastrojem Mru Mru i porami roku.

Myślę, że książka szczególnie spodoba się osobom, które lubią chodzić do lasu i będą potrafiły rozpoznać na ilustracjach na przykład jałowiec, liść dębu czy kurkę. Warto też przeczytać ją więcej, niż jeden raz, bo nie ma porywającej fabuły, za to jej zaletą jest zimowy klimat i specyficzny, rozmarzony nastrój.

Kaisa Happonen, Mru Mru. Ilustracje: Anne Vasko, przekład: Natalia Nordling. Wydawnictwo Widnokrąg, 2020 r.

Zbuntowane słowa

 Joanna Papuzińska była nam już znana jako świetna nauczycielka historii, ale w "Zbuntowanych słowach" osiągnęła mistrzostwo. Książka należąca do popularnej serii "Wojny dorosłych ‒ historie dzieci" wydawnictwa Literatura tłumaczy to, co ważne, a czego dzieci urodzone bliżej drugiego dziesięciolecia XXI wieku często zupełnie nie są świadome: jak wyglądała codzienność ich dziadków i malutkich rodziców w latach osiemdziesiątych XX wieku oraz jak na każdą chwilę tej codzienności wpływała polityka, dziś będąca historią. Wszystko to brzmi dumnie, ale Joanna Papuzińska pisze tak, że chce się czytać i słuchać, a nie narzekać na nudę. A osiąga ten literacki sukces nie korzystając z bardzo dziś modnego w książkach dla dzieci motywu podróży w czasie. Pisarka sięga bowiem po starą dobrą narrację ‒ relację parareporterską bohatera będącego rówieśnikiem czytelnika. Zamiast wehikułu proponuje zaś rodzinny, sfatygowany fotel do czytania.

Więc żeby dobrze się przenieść do tych czasów, o których będę mówić, trzeba wiedzieć, co wtedy było, a czego nie było (więcej nie było, niż było).

Nie było właśnie telefonów komórkowych ani internetu, ani dronów, ani innych cudów techniki. Komputery były jeszcze w wieku niemowlęcym, ale w przeciwieństwie do niemowląt, które sa małe i dopiero potem rosną ‒ były wielkie jak dwie szafy (co najmniej) i dopiero potem się zmniejszyły.

Temu lekkiemu, niewydumanemu wstępowi towarzyszy pierwsza (poza okładką i wyklejką) ilustracja Sylwii Szerszeń. Szata graficzna "Zbuntowanych słów" odpowiada ich treści 1:1. Zgadza się kolorystyka, styl, pewien humor, czyli ogólnie tak zwany "klimat". A atmosfera jest iście punkowa, bo rzecz to o historii polskiego undergoundu. Czytelnik dowiaduje się, czym była "bibuła", "podziemie", jak bardzo zakazane mogły być książki i drukarnie. Więcej o powielaczach, przepisywaniu na maszynie, niezależnych drukach powstających z użyciem... pralek, nielegalnym teatrze oraz "ulotkarstwie" przeczytacie w posłowiu, które stanowi właściwie niezależną, bardzo cenną jedną trzecią część tej książki. Powinno być przytaczane w szkołach, domach i na podwórkach, bo ma wielki potencjał edukacyjny. Działania opisywane przez Joannę Papuzińską mogą wzbudzić respekt współczesnych młodych anarchistów, ale też zwyczajnych buntowników, copywriterów specjalizujących się w kartonowych transparentach czy wlepkarzy.

Gdy krzyknęli wielkim głosem:

‒ Dość już kłamstwa! Dość już biedy! ‒

To przebrzydły smok w swym zamku

z przerażenia zadrżał wtedy.

Wysłał przeto generała,

co był, biedak, bardzo brzydki,

a tchórzliwy tak, że stale

drżały mu ze strachu łydki.

Bał się smoka, bał Polaków,

bał się nawet słońca blasku,

toteż nosił okulary

czarne ‒ jak na tym obrazku.

Ten generał zebrał wojsko,

czołgi, działa oraz ZOMO,

które ma ogromne pałki,

no a po co? ‒ to wiadomo!

Napadł on na "Solidarność"

pod osłoną nocy cienia

i najlepszych synów Polski

pozamykał do więzienia.

Drugim segmentem "Zbuntowanych słów", wplecionym w opowiadanie tuż przed jego zakończeniem, jest przedruk z "Okienka. Niezależnego pisma dla dzieci" (Wydawnictwo Społeczne kos, 1987), ówczesny zin: "Bajka o smoku niewawelskim napisana bez wiedzy i zgody K.M." (czyli Kornela Makuszyńskiego). W parakomiksie będącym krzywym zwierciadłem twórczości pana od Koziołka Matołka roi się od odniesień do ówczesnych polityków i sytuacji społecznej, a tym samym widać, jak poważnie traktowano w latach 80. dzieci, ich możliwości zrozumienia komunistycznej paranoi i naśmiewania się z niej. W sumie, podobnie jak dziś, łatwo się przyczepić do takich publikacji jako atrakcyjnych bardziej dla dorosłych niż dzieci. Cóż, widać zawsze istniały z jednej strony literatura (i ilustracja) ugładzona, bezpieczna, a z drugiej zadziorna, niekoniecznie przystępna dla każdego kilkulatka albo młodszego nastolatka. Z takiej właśnie tradycji wywodzi się dzisiejsza polska książka dla dzieci, o której Joanna Papuzińska wie i pokazuje swoją pracą najwięcej. Z dystansem godnym największego podziwu, bo przecież pani profesor bawiąc się "komiksami" Kornela Makuszyńskiego równocześnie odpowiada za ustanowienie nagrody literackiej jego imienia (http://mbp-oswiecim.pl/o-bibliotece/nagroda-literacka/), najważniejszego wyróżnienia dla polskich pisarzy dziecięcych. Natomiast sam pomysł prezentacji tak unikatowego i atrakcyjnego dla młodzieży źródła historycznego, jakim jest "Bajka o smoku niewawelskim...", jego omówienia w tekście literackim i komentarzu historycznym zasługuje na wszelkie medale i mam nadzieję, że książka "Zbuntowane słowa" będzie wychowywać kolejne pokolenia zbuntowanych z powodem (i powodzeniem).

Bożena Itoya

Joanna Papuzińska, Zbuntowane słowa, okładka i ilustracje: Sylwia Szerszeń, seria Wojny dorosłych ‒ historie dzieci, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2019.

Cztery kąty i kot piąty

Istotę tej książki podpowiada już jej tytuł i pierwsza ilustracja: zostaniemy wciągnięci w poetycką zabawę słowem i obrazem zestawiającym różne światy, zamykające się w sobie i przenikające. Możecie nawet nie przepadać za poezją, a i tak wyniesiecie coś z tego tomiku, będącego zarazem minialbumem sztuki. Prosta, nowoczesna grafika obecna na stronie tytułowej będzie towarzyszyć wierszom, stapiać się z ich tekstem i typografią, obok których pojawią się refleksyjne interpretacje malarskie. Sądząc po stronie redakcyjnej, połowa sukcesu plastycznego, tego ogromnego wrażenia, jakie wywarła na mnie warstwa wizualna książki, należy do Agaty Dudek z Acapulco Studio, odpowiedzialnej za opracowanie graficzne tekstów Jadwigi Hockuby zilustrowanych przez Piotra Dumałę.

"Cztery kąty i kot piąty" to publikacja odbiegająca od potocznego wyobrażenia o poezji dla dzieci. Sami powiedzcie, czy wchodząc do księgarni poprosicie właśnie o poezję, czy wierszyki? Będziecie się spodziewać żywo kolorowej (i najlepiej niedrogiej) edycji Tuwima lub Brzechwy, czy prawdziwej sztuki, inspirującej, będącej wyzwaniem dla dziesięciolatków, młodszych nastolatków, może nawet dla dorosłych? Postawicie na sprawdzoną, bezpieczną klasykę, czy zechcecie trochę poeksperymentować? Bo przecież właśnie z eksperymentu wywodzi się współczesna poezja, może więc, kiedy nasze dzieci rosną, przestańmy ją zrównywać z rymowankami, bajeczkami, a zaproponujmy inne przeżycia estetyczne. Choćby te udostępnione za pośrednictwem efektownych utworów artystycznych Jadwigi Hockuby i Piotra Dumały.

Mieszkające w tym tomie wiersze opowiadają o deszczowym dniu, tacie, babci, mamie, pokoju, marzeniach, świętach, sentymentach i melancholii, rysowaniu, snuciu bajek, patrzeniu w chmury, zadawaniu pytań. Jest i bardzo koci kot. Poezja Jadwigi Hockuby przypomina nastrojem wyciszony pokój w starej kamienicy, z przyćmionym światłem, zapachem szarlotki oraz (koniecznie) mruczkiem. Będzie wam z nimi przytulnie jesienią i zimą. Do tego każdy znakomicie zilustrowany utwór wydaje się osobnym animowanym krótkim metrażem, całość porusza się przed czytelnikiem falami, i tylko muzyka nie jest załączona, trzeba ją sobie wyobrazić, ale o to naprawdę nietrudno przy tak wytrawnym akompaniamencie poetycko-plastycznym.

Bożena Itoya

Jadwiga A. Hockuba (tekst), Piotr Dumała (ilustracje), Cztery kąty i kot piąty, opracowanie graficzne Agata Dudek / Acapulco Studio, Wydawnictwo Widnokrąg, Piaseczno 2018.