Dzieciństwo wyzwolone

"...I nigdy nie chodziłem do szkoły" chodziło za mną od dłuższego czasu. Czytałam już wiele o edukacji alternatywnej, ale zwykle z punktu widzenia wszelkiej maści reformatorów, edukatorów, badaczy, rodziców. Książka Andrégo Sterna to na tym tle coś wyjątkowego: wspomnienia człowieka, który dorastał według najlepszych ideałów unschoolingu w czasach, kiedy nurt jeszcze nie istniał. Człowieka już dojrzałego, pewnym głosem opowiadającego o swoim dzieciństwie, przekonanego o słuszności obranej przez swoich rodziców drogi. To opowieść o tym, co może się wydarzyć, jeśli zanurzymy dziecko w bogatym, stymulującym środowisku i pozwolimy mu spędzać czas tak, jak zapragnie.

Podczas gdy jego rówieśnicy siedzieli w szkole, młody André spędzał dni na tworzeniu modeli aparatów fotograficznych i kolejek, czytaniu, graniu na gitarze, pisaniu artykułów do własnego czasopisma motoryzacyjnego czy budowaniu wymyślnych konstrukcji z LEGO Technics. Wiedzę ogólną zbierał niejako przy okazji, jako środek do wyznaczonych sobie celów (trudno zbudować działający aparat fotograficzny bez znajomości podstaw optyki, matematyki i geometrii).

Jednak historia dzieciństwa Andrégo to w dużej mierze dzieło jego rodziców, którzy - choć nie ingerowali w zabawy chłopca, nie komentowali ani nie oceniali jego poczynań - przewijają się przez całą książkę jako dobre duchy i nieodzowny katalizator edukacji chłopca. Oboje wzbraniają się przed nazwaniem ich decyzji poświęceniem (Michèle Stern całkowicie zrezygnowała z pracy zawodowej, by móc towarzyszyć dzieciom), odbieram ją raczej jako celebrację dzieciństwa i życia rodzinnego. W pamięć zapadł mi drobny szczegół, wspomniany przez Andrégo: gdy jako mały berbeć mazał pisakiem po kartkach, czynność ta była brana przez rodziców na tyle poważnie, że nikt nigdy z oszczędności nie odwracał kartki na drugą stronę. Dziecko jako osoba, którą należy traktować całkowicie serio - to jedno z ważniejszych założeń wychowawczych Sternów.

Rodzice Andrégo obserwowali go nieustannie i zaspokajali jego apetyt na wiedzę, organizując spotkania, zajęcia, wyszukując nauczycieli, ściągając do domu ogromne ilości książek i płyt... Regularnie przy tym korzystali ze znajomości wynikających z obracania się w inteligenckim środowisku Paryża. Ale może istotniejszy od koneksji i ciągłej gotowości do pomocy był klimat, który panował w domu Sternów. Z opowieści Andrégo wyłania się obraz rodziny niezwykle aktywnej kulturalnie, regularnie bywającej w teatrach, muzeach, na wykładach, wycieczkach krajoznawczych, czytającej, piszącej, słuchającej muzyki poważnej, wiecznie żądnej wiedzy. W takim otoczeniu ciekawość chłopca mogła swobodnie rozkwitać, karmiona coraz to nowymi inspiracjami.

Pytanie, które zadawałam sobie wielokrotnie w trakcie lektury, brzmiało: czy rację ma André Stern, twierdząc, że każde dziecko mogłoby przeżyć takie dzieciństwo, jak on. Pierwszym odruchem była smutna konstatacja: przeciętna rodzina, bez tradycji inteligenckich, mieszkająca na 40 metrach kwadratowych, na siódmym piętrze bloku w sercu betonowej pustyni, nie może dać dziecku takich warunków do rozwoju, jakie miał młody André, zamieszkujący w domu pełnym książek i dysponujący wystarczającą przestrzenią, by móc zorganizować w domu pracownię fotograficzną czy warsztat lutniczy. Nawet jeśli jednak pominiemy te ograniczenia, większość zainteresowań André rozwijał dzięki nadzwyczajnym i niedostępnym dla zwykłego śmiertelnika kontaktom jego rodziców.

Oczywiście André odpowiada na te - dość oczywiste - zarzuty: dziecko ograniczone w tym czy innym aspekcie, odnajdzie dla siebie inną drogę, o ile pozwolimy mu kierować się ciekawością i zachwytem. Ja jednak widzę w tym rozumowaniu dużą lukę: nie uważam mianowicie ciekawości za cechę, którą odnajdziemy u każdego dziecka. A raczej - nie każde dziecko ma szansę tę cechę naturalnie rozwinąć. Co gorsza, u wielu może ona zostać stłamszona przez wychowanie.

Można więc stwierdzenie Andrégo rozumieć jako wyzwanie dla rodziców: czy potraficie stworzyć środowisko domowe, w którym wasze dziecko rozkwitnie? Kluczowe w doświadczeniu Sterna wydają się: obserwacja i wsparcie, niedyrektywność i - przede wszystkim - przykład rodziców. Młodemu André'emu nie brakowało pozytywnych wzorców: osoby w jego otoczeniu miały mnóstwo zainteresowań, które pielęgnowały i którym się poświęcały, pozwalając mu sobie towarzyszyć. To chyba mój najistotniejszy wniosek z historii Sterna: czy zapytana o własne pasje, te bieżące, a nie praktykowane, zanim urodziły się dzieci, będę w stanie odpowiedzieć? Czy moje dziecko ma okazję zaobserwować mój zachwyt i zarazić się moim pędem do wiedzy? André niekoniecznie mówi o tym wprost, ale z jego relacji wyraźnie wynika, że wiele zainteresowań dosłownie podłapał, towarzysząc rodzicom i obserwując ich bogate życie towarzyskie i kulturalne. Czas więc na rachunek sumienia, zajęcie się sobą, zamiast poświęcania się bez reszty dzieciom. Rodzicielstwo według Sternów ubogaca wszystkich członków rodziny.

"...I nigdy nie chodziłem do szkoły" to interesująca, inspirująca, a zarazem bardzo przyjemna w odbiorze lektura. Czytając, wspominałam chwile zachwytu i całkowitego zatracenia się w nauce, które sama przeżyłam w dzieciństwie (długie godziny spędzone na nauce projektowania stron internetowych czy rysowaniu gigantycznych planów miast na sklejanych taśmą klejącą kartkach). Nie można w takiej sytuacji nie zadać sobie pytania: co by było, gdyby tak wyglądało całe moje dzieciństwo, a ten stan towarzyszył mi każdego dnia, od rana do wieczora. Odpowiedzi jest tyle, ile domów i dzieci, każda zapewne warta oddzielnej książki. Korci mnie, by się przekonać, gdzie ciekawość poprowadziłaby moje własne dzieci.
Joanna Pietrulewicz

André Stern, ...I nigdy nie chodziłem do szkoły, Element, Warszawa 2016.