Przewodnik po kraju Piastów

Niektóre wydawnictwa popularyzują najdawniejsze dzieje naszego kraju w formie powieści młodzieżowych (na przykład seria "Ale historia..." Naszej Księgarni i "A to historia!" Literatury), inne, jak Media Rodzina, stawiają na publikacje popularnonaukowe adresowane do najmłodszych pasjonatów historii. W roku jubileuszu 1050-lecia chrztu Polski warto sięgnąć po ilustrowane przewodniki Jarosława Grygucia z cyklu "Tu powstała Polska. Kultura Piastów dla dzieci".

Ogólnie rzecz biorąc Słowianie są skorzy do bitki i zapalczywi. Gdyby nie panowała pomiędzy nimi niezgoda, spowodowana podziałem na liczne plemiona, żaden lud by im nie sprostał.

Ibrahim ibn Jakub, 2. połowa X w.

Tym cytatem rozpoczyna się pierwsza książka z serii: "Czasy wojów i rycerzy". Dzieci znajdą w niej, podobnie jak w pozostałych tomach, rzetelne informacje historyczne przedstawione w formie zwięzłych notatek, mapek, dużych ilustracji oraz ikonek informujących, w którym muzeum odnaleźć można dany eksponat. Autor przybliża bowiem rzeczywiście istniejące przedmioty należące do kolekcji Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Muzeum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Rezerwatu Archeologicznego Gród Piastowski w Gieczu oraz Rezerwatu Archeologicznego Gród w Grzybowie. Do pojęć, zagadnień, osób i wytworów rzemiosła omówionych w książce zaliczają się między innymi: drużyna, podboje i łupy, tarczownik pancerny, kowal, typy broni, zwłaszcza mieczy, włóczni, toporów, łuków, tarcz i hełmów, herb i barwy narodowe, machiny wojenne, rząd koński, polowania. Już pierwsza odsłona serii okazała się więc kopalnią wiedzy, z której skorzystać mogą i mali turyści (odwiedzający konkretne muzea), i uczniowie, i bywalcy imprez historycznych, jak turnieje rycerskie, na których zawsze roi się od stanowisk rekonstrukcyjnych służących głownie rozrywce dzieci. Oczywiście głównymi adresatami tej książki wydają się być mali wojowie płci męskiej, ale tematyka i zawartość kolejnych części zainteresuje w równym stopniu chłopców i dziewczęta.

Tom drugi, "Jak budowano kościoły i pałace?", zawiera dużo informacji szczegółowych z dziedziny architektury, kamieniarstwa i pokrewnych. Jest to pozycja najbardziej specjalistyczna i ściśle profilowana, jako odrębna, autonomiczna publikacja przeznaczona byłaby raczej tylko dla dzieci naprawdę zainteresowanych tematem. Niemniej jednak stanowi element kolekcji zeszytów historycznych, bez niej ogólny obraz kultury Piastów, jaki ma przekazać seria Jarosława Grygucia, byłby niepełny. Czytelnik nie dowiedziałby się, jakie materiały budowlane wykorzystywali nasi przodkowie, kto dokładnie pracował nad budową muru czy strzechy, jakie style architektury były reprezentowane w których typach budynków, co wyjątkowego mają w sobie Drzwi Gnieźnieńskie, jak przebudowywano średniowieczne budowle oraz jakie symbole możemy w nich dostrzec. Autor poleca, by na własne oczy zobaczyć bazylikę Wniebowzięcia NMP w Gnieźnie, kościół św. Jana Ewangelisty w Mogilnie, kościół Wniebowzięcia NMP w Gieczu, pałac z kaplicą w Ostrowie Lednickim, kościół Imienia NMP w Inowrocławiu, kościół Świętej Trójcy w Strzelnie, kolegiatę śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy oraz kościół NMP i św. Wojciecha w Trzemesznie. Z tą książką dziecko nie będzie biernym uczestnikiem kolejnych wycieczek krajoznawczych i rodzinnych wizyt w muzeach, a raczej stanie się ich przewodnikiem.

Bolesław przyjął go tak zaszczytnie i okazale, jak wypadało przyjąć króla, imperatora rzymskiego i tak wielkiego gościa. [...] Zważywszy na jego chwałę i potęgę i bogactwa, cesarz rzymski zawołał w podziwie: Na koronę mego cesarstwa, to co widzę, większe jest, niż wieści niosły!... Nie uchodzi to, by takiego i tak wielkiego męża księciem nazwać lub komesem... lecz wypada chlubnie wynieść go na tron królewski i wywyższyć koroną!

Gall Anonim, 1. połowa XII w.

Dwie kolejne odsłony serii: "Życie w grodzie" oraz "Na dworze króla", mają ogólniejszy charakter i obok danych historycznych prezentują informacje z zakresu antropologii czy etnografii, a także, jak w tomie drugim, sztuki. Mały adept słowianoznawstwa może przeczytać (i zobaczyć) między innymi jak zbudowany był piastowski gród, kto i jak w nim żył i pracował, co jedli, w co wierzyli i jak dbali o higienę mieszkańcy grodu, czym zajmowały się dzieci, jak przebiegały handel, łowiectwo czy zbieractwo. Zeszyt poświęcony życiu dworskiemu zawiera przede wszystkim opisy zwyczajów, sytuacji oraz konkretnych zdarzeń historycznych charakterystycznych dla tego okresu i środowiska: mszy, chrztu (na przykładzie tego, który przyjął Mieszko 14 kwietnia 966 roku), Zjazdu Gnieźnieńskiego, biesiad, sprawowania władzy, małżeństw dynastycznych, koronacji. Omówione zostały przedmioty, miejsca i zawody kluczowe dla powyższych zagadnień. Również w zeszycie trzecim i czwartym autor poleca odwiedzić konkretne (wymieniane już w pierwszym tomie) muzea, a kolorowe ikonki precyzują, gdzie zobaczyć można dany lub analogiczny eksponat.

Wysoki poziom merytoryczny serii "Tu powstała Polska. Kultura Piastów dla dzieci", czytelność, estetyczność i odpowiednie rozplanowanie poszczególnych zeszytów oraz spójność całości powodują, że uważam ten cykl za jedną z najcenniejszych perełek minionego roku wydawniczego w Polsce. Niech maluchy przeglądają ilustracje, starszaki pakują te cztery lekkie książeczki do wakacyjnego plecaka lub tornistra zabieranego na lekcje muzealne, a uczniowie młodszych klas szkoły podstawowej uczą się z nich czytać – litery (duże!) i historię Polski.

Bożena Itoya

Jarosław Gryguć (tekst i ilustracje), seria Tu powstała Polska. Kultura Piastów dla dzieci: 1. Czasy wojów i rycerzy, 2. Jak budowano kościoły i pałace?, 3. Życie w grodzie, 4. Na dworze króla, Media Rodzina, Poznań 2015.